اَلسَّلاَمُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَ بَرَكَاتُهُ
Birinci sual: Marifetullah, muhabbetullah ve lezzet-i ruhaniyenin tarifi?
El Cevab: Evvela, lügatdan marifetullah ile münasebetli (Arif, Arif-i Billah, İrfan, Marifet ve Marifetullahın) manalarını anlamak lazımdır.
Sâniyen: Cenab-ı Hak Kur’an-ı Kerim’de Sure-i Zariat’ın 56. ayetinde
وَمَاخَلَقْتُالْجِنَّوَاْلاِنْسَاِلاَّلِيَعْبُدُونِ ٭ صَدَقَ اللّٰهُ العَظ۪يمُ٭ اَسْتَع۪يذُ بِااللّٰهِ٭
ayetinde, “Ben cin ve insi halk ettim ki, ancak bana ibadet edip beni bileler ve hâlıkıyetim ve vahdaniyetim onlarla malûm ola.” buyuruluyor. Bazı zevat لِيَعْبُدُونِ için لِيَعْرِفُونى۪ manası veriyorlar. Öyle ise marifetullah, muhabbetullah ve lezzet-i ruhaniye sualinin cevabı bu âyet-i kerimenin tefsirindedir diyebiliriz.
Sâlisen: “Hilkatin en yüksek gayesi ve fıtratın en yüce neticesi iman-ı billahtır.” cümlesi yukarıdaki âyetin delaletiyle, cinn ve insin yaratılmasındaki gaye ve neticenin iman-ı billah, yani: kulların ma’budlarını hâlikıyyet ve vahdaniyet sıfatlarıyla bildiklerine delalet eden ma’budlarına ibadet etmeleridir. Bu iman taklid derecesindedir, yakîne ermemiştir.
Râbian: “İnsaniyetin en âli mertebesi ve beşeriyetin en büyük makamı iman-ı billah içindeki marifetullahdır.” Öyle ise marifetullah, Allah’a imanın içinde olduğuna göre bunu nasıl arayalım ve neresinde bulalım? suali hatıra geliyor. Bu suale cevab: Allah’ın Zat’ını, Vücud, Kıdem, Beka, Vahdaniyet, Muhalefet-ün lil havadis, Kıyam-ı binefsihi sıfatları ile biliriz.
- Vücud: Allah vardır. Varlığı yarattığı şeylerin varlığına benzemez.
- Kıdem: Allah’ın varlığının evveli yoktur.
- Beka: Allah’ın varlığının ahiri yoktur.
- Vahdaniyet: Allah birdir, ondan başka ibadet olunmağa layık kimse yoktur.
- Muhalefet-ün lil havadis: Allah, dünyada gördüğümüz, bildiğimiz şeylerden hiç birisine benzemez ve yarattığı şeylerden hiç biri kendisine vücudda ve ilimde benzetilmez.
- Kıyam-ı binefsihi: Allah, bizim gibi duracak yere muhtaç değildir. Her yerde hazır ve nazırdır.
Sıfât-ı Sübutiyesi de sekizdir.
- Hayat: Allah kendi diriliği ile diridir. Onun için ölüm yoktur.
- İlim: Allah her şeyi bilir. Göklerde ve yerlerde gizli, aşikâr, olmuş ve olacak, gelmiş ve gelecekleri, hatıra gelenleri, dil ile söylenenleri bilir. Bilmediği hiç bir şey yoktur.
- Sem’: Allah her şeyi işiticidir. Gizli ve aşikâr her sesi kendi kadîm işitmesi ile işitir. İşitmediği hiçbir şey yoktur.
- Basar: Allah her şeyi görür. Karanlık gecede, kara taş üzerinde kara karıncanın yürüdüğünü görür.
- İrade: Allah dileyicidir. Dünyada ve ahirette olmuş ve olacak her şey onun dilemesiyle hâsıl olmuştur. O dilediğini yapar. Yaptığından sual olunmaz. Allah dilemezse küçük bir sinek kanadını oynatamaz.
- Kudret: Allah’ın her şeye gücü yeter. Ölüyü diriltir, taşı, ağacı söyletir ve yürütür. Bütün dünyayı bir anda yok edip, tekrar var etmeye gücü yeter. En ufak bir şeyi yaratmakla en büyük şeyi ve bütün âlemi yaratması onun kudretine birdir.
- Kelâm: Allah söyleyicidir. Peygamberlere gönderdiği kitapların hepsi kendi kelamıdır.
- Tekvin: Allah yaratıcıdır. Her şeyi yaratan odur.
İşte bu sıfâtlar daima tecelli etmekte olduğu gibi, Cenab-ı Hakk’ın esma-i hüsnası da daima tecellidedir. Bu tecelliler hem âlemde ve hem nefsimizde görülebilir. Öyle ise görmek için bakmak lâzım olduğu gibi, daima tahavvül ve tebeddül eden şeylerin tahavvülat, tebeddülatını ilahi esma ve sıfâtın tebeddülüne bağlamak ve böyle düşünüp görmek için bakışlar ibretle, mana-yı harfi ile olup her şeyin Hâlıkı, Mâliki, Sanii Allah olduğuna tefekkürle inanıp imanını taklitten kurtararak ilmelyakîne ulaştırmakla marifetullah bulunur ve bilinir.
Hâmisen: “Cin ve insin en parlak saadeti, en tatlı nimeti o marifetullah içindeki muhabbetullahtır.” Yani her şeyi en güzel bir surette yarattığını ve bütün mahlûkat ve masnuatı hikmetli olup asla abes, faidesiz ve boş olmadığını anlayarak kendisinin ve her şeyin hâlıkını sevmek. Yani O hâlıkın sevdiği zata benzemek ile Allah’ı sevdiğini bilfiil göstermek. Bu da imanlının amel-i sâlihada bulunması, yani imanını aynelyakîn mertebesine yükseltmekle, muhabbetullaha ermekle elde edilir.
Sâdisen: “Ruh-u beşer için en hâlis sürur ve kalb-i insan için en safi sevinç o muhabbetullah içindeki lezzet-i ruhaniyedir.” Yani Allah’a imanını taklitten kurtarıp marifetullaha ve muhabbetullaha yetiştirdikten sonra o muhabbetullahın verdiği lezzeti ve zevki ruhen ve manen hissetmektir ki bu lezzet ve zevki sözle ve yazı ile hakkıyla beyan etmek mümkün değildir. Allah’ın rızasından başka bir gaye gözetilmeyen bu ihlaslı amelin neticesi, imanın hakkalyakîn mertebesine ulaşması ile tarif olunabilir.
İkinci sual ve cevabı: İman tevhidi iktiza eder. Çünkü insan kesrete müpteladır ve esbaba bağlıdır. Bu ibtila ve bağlılık insanı kesrette boğulmaya, esbaba rab’lık istinad edecek dereceye kadar götürmemelidir. Zira iman Allah’ın zâtında, sıfâtında, esmasında ve ef’alinde şirki ve iştiraki red eder. Cenab-ı Hak izzetini muhafaza ve kullarını imtihan için esbabı ve kesreti icraatına perde etmiştir.
Mesela:
- Arzı baharda ihya eden Allah’tır. Bahar değildir.
- Valideyi yavrusuna şefkatle bağlayan İlahi rahmettir. Valide değildir.
- Ekmeği rızka muhtaç insana yetiştiren ekinci, değirmenci, fırıncı değil Rezzak-ı Hakikî olan Allah’tır.
- Ölmüş ağacı dirilten, çiçek, yaprak ve meyvelerle süsleyen, elleri demek olan dallarını güzel meyve nimetleriyle doldurup insanlara, buyurun afiyet olsun, manasında uzatan ne bahardır, ne bahçecidir, ne ağaçtır, ne topraktır, ne sudur, ne hararettir, ne de güneştir. Bunların hepsinin Hâlıkı olan Mün’im-i Hakikî ancak Allah’tır.
İşte mü’min böylelikle Rabbini tevhid etmiş olur. Tevhid teslimi iktiza eder. Çünkü mademki Allah birdir. Zahirde hoşumuza gitmeyen, gözümüze çirkin görünen işler ve şeylerin, Allah’ın emir ve iradesiyle zuhura geldiğini ve O Zât-ı Zülcelal’in her işi hikmetli, her mahlûku en güzel bir surette halk ve icad edilmiştir. Öyle ise mü’min; “İlahi! Her yarattığın hikmetlidir, içlerinde abes yoktur, her icraatın zahirde çirkin görünseler de hakikatte hoştur, güzeldir.” der. Baharın hoşa gitmeyen sert rüzgârı, sağanak yağmuru, kışın ölmüş arzın yüzünü peçeleyen beyaz ve soğuk kar perdesi altında gayet güzel ve latif lütuflar ve merhametler olduğunu görüyorum. Öyle ise iman ve tevhid dairesindeki müşahedem Rabbimin tasarrufatını bana hikmetli ve rahmetli olarak gösteriyor, bende kabul ve teslim ediyorum, diyerek imandaki tevhidi ile teslime girer. Demek ki hakikî tevhid teslimi iktiza ediyor.
İşte tevhidi, teslimi şu izahata göre anlayan mü’min O Zat-ı Vacib-ül Vücud’un Rahmaniyyetine, yani Rezzakiyyetine ve Rahimiyyetine yani, Erhamürrahimin olduğuna, hulasa; bütün esmasının tecelliyatının hak olduğuna, hakkalyakîn mertebesinde iman ettiğini, esbaba tevessül ettikten sonra neticeyi Allah’a terk etmek ile iman, tevhid ve teslimin tevekkülü iktiza ettiğini bilfiil gösterir. Böylelikle bu âlemde endişelerden salim olarak hayatını geçirir, kabir ve berzah âleminde lütfa intizaren rahatla telezzüz eder ve İsrafil Aleyhisselam’ın emr-i İlahi ile ikinci kalk borusu ile kabrinden kalkar, Fadl-ı İlahi ile cennete uçar.
Bu suretle iman tevhidi, tevhid teslimi, teslim tevekkülü ve tevekkül de saadet-i dâreyn-i iktiza ettiğini hayatının dünyevi, berzahi ve uhrevi safhalarında göstermiş olur.
El Baki El Hubb-u fillah
Muhibb-i Muhlisiniz
İbrahim Hulusi (R.A.)
Orjinalini indirmek için tıklayınız!
Bir önceki yazımız olan 3) TERCÜMAN-I HAKİKAT başlıklı makalemizde tercümanıhakikat hakkında bilgiler verilmektedir.
